असे पाहुणे येती....
जानेवारी महिन्यात युरोप व मध्य
आशियातून आपल्याकडे अनेक पंखवाले पाहुणे दाखल होत असतात. पृथ्वीवर एकाच वेळी उत्तर आणि दक्षिण
गोलार्धात वेगवेगळे हंगाम आणि तापमान असते. याचा फायदा घेऊन अनेक पक्ष्यांच्या
प्रजाती आपल्या राहण्याच्या जागा काही महिन्यांसाठी बदलतात. साधारण नोव्हेंबर ते
मार्च या महिन्यात हे स्थलांतर होते. यामध्ये विविध पाणपक्ष्यांचा आणि माळावरच्या पक्ष्यांचा समावेश असतो. सुमारे १५९ प्रजातींचे
पक्षी स्थलांतर करून भारतात येतात. यामध्ये थापट्या, नकटा, शेंडीबदक, लालसरी, थोरले व धाकटे मराल, तरंग, गडवाल, चक्रवाक ही बदके तसेच कादंब व पट्टकादंब हे हंस येतात. चमचा, अवाक, तुतवार, शेकाट्या, कारंडव, उचाट, सोनचिलखा, कुरव असे
पाणथळीचे पक्षीही असून गप्पीदास, कस्तुर, शंकर, रोहित, धोबी, क्रौंच या पक्ष्यांबरोबरच दलदल ससाणा, शिक्रा, कवड्या हे शिकारी
पक्षीही येतात.
हे सर्व स्थलांतरित पक्षी
पाहायला कुठे जायचे असा अनेकांना प्रश्न पडतो. यातलेच "महाराष्ट्रातील भरतपूर" म्हणून ओळखले
जाणारे ठिकाण म्हणजे भिगवण!
 |
| भिगवणची सांज |
पुणे आणि सोलापूर जिल्ह्यांच्या सीमेवर वसलेला
उजनी धरणाच्या पाणलोट क्षेत्रतला परिसर म्हणजे भिगवण. भीमा नदीवर बांधलेल्या
धरणामुळे डिकसळ पारेवाडी आणि दळज कुंभारगाव हे दोन भाग पाणथळीच्या जागा बनल्या असून इथे दरवर्षी हजारो स्थलांतरित पक्षी
येतात. या परिसरात, रोहित पक्षी अर्थात फ्लेमिंगो हजारोंच्या संख्येत पाहायला मिळतात.
याच पाणथळीत अनेक प्रकारची बदकं, बगळे, करकोचे तर पाहायला मिळतातच, जोडीला इतर पाणपक्षी आणि माळरानावर आढळणारे पक्षी इथे हमखास
दर्शन देतात. पुणे आणि सोलापूर शहरांपासून अवघ्या सव्वाशे किलोमीटर्सच्या अंतरावर
असलेल्या या ठिकाणाला हमखास स्थलांतरित पक्षी दिसण्यामुळे अलीकडेच खूप लोकप्रियता
मिळायला लागली आहे.
 |
| रोहित अर्थातच फ्लेमिंगो पक्षी |
 |
| चमच्या |
 |
| चित्रबलाक आणि चमच्यांचा समूह |
थंडीच्या काळात आपल्याकडे
येणाऱ्या आणि दीर्घकाळ मुक्काम ठोकणाऱ्या काही पक्ष्यांच्या लकबी व सवयींच्या
जोडीला केल्या जाणाऱ्या वैशिष्टयपूर्ण गोष्टींकडे लक्ष दिले तर कित्येक वैविध्यपूर्ण गोष्टी
नजरेस पडतात. या निरीक्षणात सहजच पाणथळीत आपल्या चमच्यासारख्या चोचीने पाणी ढवळत
आणि खाद्य पकडत फिरणारा युरेशिअन स्पुनबिल अर्थात चमच्या पक्षी नजरेस पडतो. या
चमच्याच्या जोडीलाच भरपूर संख्येने दिसणारी बदके म्हणजेच रुडी शेलडक ऊर्फ ब्राह्मणी बदक हिमालयातून
आपल्याकडे थंडीसाठी स्थलांतर करून आलेली दिसतात. सौम्य हलक्या भगव्या रंगाची ही
बदके आपल्या थव्यात मुक्तपणे फिरताना पाहणेही आनंदाचा अनुभव असतो. रुडी
शेलडक्सच्याखेरीज कुंभारगाव परिसरात पांढऱ्या मानेचे करकोचे, चित्रबलाक, राखी व जांभळा बगळा, पाणकोंबडया, कोतवाल, घारी, गरुड अशा अनेक सुपरिचित पक्ष्यांच्या
जोडीनेच भिगवण परिसरात गेली काही वर्षे रोहित पक्षी म्हणजेच फ्लेमिंगो पक्षी अगदी
हजारोंच्या संख्येने वास्तव्यास येत आहेत.
 |
| रोहित |
साधारण साठ इंचांपर्यंत वाढणारा नर रोहित पक्षी तर
माणसापेक्षाही उंच वाटू शकतो. या रोहित पक्ष्याचे वैशिष्टय म्हणजे याचा अतिशय उजळ रंग, तो रंग त्याला त्याच्या सातत्यपूर्ण आहारामुळेच लाभत असतो. उलटा एस ठेवल्याप्रमाणे दिसणारी
मान खाली घालून, स्वत:च्या वैशिष्टयपूर्ण वाकडया चोचीने उथळ पाणथळीच्या दलदलीत, आपलं भक्ष्याच्या शोधार्थ हिंडणारे हे रोहित दलदलीत सापडणाऱ्या सर्व जिवांसोबतच 'श्रीम्प्स' नावाच्या कोळंब्या आवडीने खातात, त्यातून त्यांना हा रंग कायम राखता येतो. वयाच्या तिसऱ्या वर्षांपासून
त्यांच्या पिसांवरचे हे रंग दिसायला सुरुवात होतात. आश्चर्य म्हणजे, या ‘स्टेबल डाएट’ची कमतरता असते, तेव्हा या रोहित पक्ष्यांचा रंग फिक्कट तर होतोच शिवाय खाण्याची कमतरता निर्माण
झाल्यास ते चक्क प्रजोत्पत्ती करणे टाळतात. ही अशी वेळ आपल्यावर येऊ नये म्हणून ते सतत सुरक्षित आणि मुबलक खाणे
उपलब्ध असेल अशा ठिकाणांना जाणे पसंत करतात. उजनी धरणाच्या पाणफुगवटयाने परिसरात निर्माण झालेली पाणथळ या
रोहित पक्ष्यांसाठी जणू नंदनवनच आहे असे म्हणायला हरकत नाही.
 |
| सकाळच्या प्रहरी चित्रबलाक पक्षी न्याहारीचा आस्वाद घेताना |
मोठया संख्येने समूहात राहाणारे हे पक्षी
हॉर्न वाजवल्यासारखा कलकलाट करून एकमेकांशी संवाद साधतात. याच जोडीला पंख फडफडवून, मान वेळावूनही ते मूक संभाषण करत असतात. समूहात राहणाऱ्या या पक्ष्याला
त्याच्या निवासाजवळ इतर प्राणी-पक्षी अथवा मानवी हस्तक्षेप झालेला अजिबात आवडत
नाही. हे असे हस्तक्षेप व आवाज सतत व्हायला लागले तर ते त्या निवासातून बाहेर
पडतात.
 |
| भिगवणची संध्याकाळ |
भिगवण परिसरात यावर्षी झालेल्या पावसामुळे धरणाच्या पाणसाठयात पाण्याचा फुगवटा जास्त आहे. यामुळे अगदी काठाकाठावर दिसणारे पक्षी कमी असून, हातात पुरेसा वेळ घेऊन गेल्यास, सूर्योदय व सूर्यास्ताच्या वेळा गाठल्यास पाणसाठयावर नांदणाऱ्या अनेक पक्ष्यांचे दर्शन हमखास होईल. सूर्योदयाच्या सुमारास पाखरांची पाणवठयावर येण्यासाठी सुरू झालेली लगबग, रात्रीच्या विश्रांतीने ताजीतवानी होऊन आपले भक्ष्य म्हणून लहान पक्ष्यांना घाबरवणारी घार आणि तिच्या मागे जीव तोडून आणि जिवावर उदार होऊन लागणारा कोतवाल, थंड पाण्यात खोलवर डुबकी मारून ओले झालेले पंख सुकवण्यासाठी उन्हात बसलेले पाणकावळे, आपले उंच पाय आवरत तुरुतुरु धावणाऱ्या शेकाटया, विजेच्या उंच खांबावर बसलेला मच्छीमार अशी सूर्योदयापासून सूर्यास्तापर्यंतची भिगवणची 'उडती दुनिया' पाहण्यासाठी भिगवणला एकदातरी जायलाच हवे.
भिगवणची 'उडती दुनिया' पाहण्यासाठी क्लिक करा...
0 comments :
Post a Comment